काठमाडौं । विगत केही दशकहरूमा रुसका धनाढ्य वर्गले अरबौं डलरको अवैध आम्दानी विदेश पठाएका छन्। यसो गर्दा उनीहरूलाई पत्ता लगाउन गाह्रो भएको छ।
युक्रेनमा रुसले आक्रमण गरेपछि विश्वका धेरै देशले यो ‘डार्क मनी’ खोज्न नयाँ–नयाँ प्रतिबन्ध र कानुनको सहारा लिइरहेका छन् ।
उनको यो कदमले रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन नजिकका यीधनाढ्य वर्गलाई हानि पुर्याउने सम्भावना छ ।
अमेरिकामा रहेको थिंक ट्याङ्क एट्लान्टिक काउन्सिलका अनुसार रुसीहरूसँग विदेशमा लुकेको ‘कालो धन’ करिब १ हजार अर्ब डलर रहेको अनुमान छ।
संस्थाले सन् २०२० मा जारी गरेको आफ्नो प्रतिवेदनमा यो रकमको एक चौथाइ रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन र उनका नजिकका सहयोगीहरू ‘ओलिगार्क्स’ भनेर चिनिने अनुमान गरेको छ।
उक्त प्रतिवेदनमा भनिएको छ,’रूसले यो पैसा जासुसी, अतिवाद, औद्योगिक जासुसी, घुसखोरी, राजनीतिक हेरफेर, प्रचार र अन्य धेरै कुराहरूमा प्रयोग गर्न सक्छ।’
कहाँबाट आयो यो कालो धन ?
अर्को अमेरिकी थिंक ट्याङ्क ‘नेसनल एन्डोमेन्ट फर डेमोक्रेसी’ ले भ्लादिमिर पुटिनले आफ्ना नजिकका व्यक्तिहरूलाई यस्तो पैसा कमाउन प्रोत्साहन गरेको दाबी गरेको छ।
संगठनका अनुसार पुटिनले आफ्ना सहयोगीहरूलाई ूराज्यको बजेटबाट चोरी गर्ने, निजी व्यवसायहरूबाट पैसा उठाउने र नाफा कमाउने उद्यमहरू कब्जा गर्ने योजना बनाउनू प्रोत्साहन दिए।
यसरी हजारौं करोडमा चल्ने निजी व्यवसायीलाई तयार पारेको यस संस्थाको भनाइ छ ।
रुसी विपक्षी नेता बोरिस नेमत्सोभ र भ्लादिमिर मिलोभले सन् २००४ देखि २००७ को बीचमा तेल कम्पनी गाजप्रोमको पैसाबाट पुटिन नजिकका व्यापारीहरूलाई ६० अर्ब डलर हस्तान्तरण गरिएको दाबी गरेका छन्।
इन्टरनेशनल कन्सोर्टियम अफ इन्भेस्टिगेटिभ जर्नलिस्टले सार्वजनिक गरेको पाण्डोरा पेपर्सका अनुसार भ्लादिमिर पुटिनका नजिकका व्यापारीहरु निकै धनी भएका छन् । यी व्यवसायीले आफ्नो सम्पत्ति यताउता सार्न सघाउन सक्ने दाबी गरिएको छ ।
आखिर कहाँ छ यति पैसा ?
विगतमा, धेरै जसो पैसा साइप्रसमा गयो, किनभने त्यहाँ कर प्रणाली अनुकूल थियो। धेरैका लागि यो टापु’भूमध्यसागरको मस्को’ भनेर चिनिन थाल्यो।
एट्लान्टिक काउन्सिलका अनुसार सन् २०१३ मा मात्र रुसबाट ३६ अर्ब डलर हस्तान्तरण भएको थियो। धेरै जसो पैसा त्यहाँ शेल कम्पनीहरू (नक्कली कम्पनीहरू) मार्फत पुग्यो। यी शेल कम्पनीहरू वास्तविक मालिकहरू लुकाउन प्रयोग गरिन्छ।
यद्यपि, २०१३ मा, अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) ले साइप्रसलाई शेल कम्पनीहरूको हजारौं बैंक खाताहरू बन्द गर्न राजी गर्यो।
ब्रिटिस-नियन्त्रित टापुहरू जस्तै ब्रिटिश भर्जिन टापुहरू र केम्यान टापुहरू पनि रूसी पैसाको लागि मनपर्ने गन्तव्यहरू हुन्। यसमध्ये केही पैसा लगानीका लागि न्यूयोर्क र लन्डन जस्ता प्रमुख वित्तीय शहरहरूमा पठाइन्छ।
उही समयमा, ग्लोबल विटनेसको एक रिपोर्टमा भनिएको छ कि २०१८ मा करिब ४५ बिलियन रूसको कुलीन वर्गहरू नजिकका ‘कर हेभन’ स्थानहरूमा परेको छ।
भ्रष्टाचार विरोधी संगठन ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेशनलले बेलायतमा कम्तिमा २ अर्ब डलरको सम्पत्ति रुसी वा क्रेमलिनसँग सम्बद्ध वित्तीय अपराधको आरोपमा रहेको दाबी गरेको छ ।
सन् २०१४ मा अर्गनाइज्ड क्राइम एण्ड करप्शन रिपोर्टिङ प्रोजेक्टले जारी गरेको ‘रसिया ल्यान्ड्रोम्याट’ नामक प्रतिवेदनमा रुसको मनी लान्ड्रिङको व्यापकतालाई हाइलाइट गरिएको थियो।
प्रतिवेदनमा सन् २०११ देखि २०१४ सम्म ९६ देशका ५ हजार १४० कम्पनीमा १९ रुसी बैंकले २१ अर्ब डलर कालोबाट सेतोमा परिणत गरेको दाबी गरेको छ ।
पैसा कसरी लुकाइन्छ ?
शेल कम्पनीहरू पैसा लुकाउने सबैभन्दा सामान्य तरिका हो। रुसी कुलीनहरूले मुख्यतया आफ्नो पैसा विदेशमा लुकाउन शेल कम्पनीहरूको सहारा लिन्छन्।
‘यी कुलीनहरूले पैसा लुकाउन र लुकाउने कानुनी माध्यमहरू विकास गर्न संसारका उत्कृष्ट वकिलहरू, लेखा परीक्षकहरू, बैंकरहरू र बीिस्टहरूलाई काममा लगाउँछन्, एट्लान्टिक काउन्सिलले भन्छ।
गठनका अनुसार, ‘एक ओलिगार्कसँग अपतटीय अधिकार क्षेत्रका साथ धेरै बेनामी शेल कम्पनीहरू छन्। तिनीहरूको पैसा बिजुलीको गतिमा तिनीहरूको बीचमा बग्छ।’
इन्टरनेशनल कन्सोर्टियम अफ इन्भेस्टिगेटिभ जर्नलिस्टले सन् २०१६ मा ‘पानामा पेपर्स’ प्रकाशित गरेको थियो । यो देखाइएको थियो कि एउटै कम्पनीले रूसी कुलीन वर्गका लागि २०७१ शेल कम्पनीहरू सिर्जना गरेको थियो।
बीबीसी हिन्दीबाट
